دانشگاه علوم پزشکی ایران
Iran University of Medical Sciences
اداره پدافند غیر عامل دانشگاه علوم پزشکی ایران
آموزش
پدافند غیر عامل شیمیایی

آنچه باید درباره سرب بدانیم

 | تاریخ ارسال: 1400/8/1 | 

مسمومیت با فلز سنگین سرب
 
سرب یک فلز سنگین است که در پوسته زمین وجود دارد. مسمومیت با سرب به دو صورت مزمن و یا حاد (مسمومیت حاد شغلی در بالغین و یا اتفاقی در کودکان) رخ می دهد. مسمومیت مزمن با سرب بعنوان یک سم محیطی  (environmental toxin) می تواند منجر به عوارض و صدمات جسمی و تهدید سلامت فرد بصورت غیرقابل بازگشت بشود.  اختلال در سیستم اعصاب مرکزی، دستگاه خون سازی، نارسایی کبد وکلیه و غدد در مسمومیت های مزمن دیده می شود.
مسمومیت حاد سربی در کودکان

مسمومیت حاد سربی در اطفال می تواند منجر به بروز اختلال حاد عملکرد مغز (انسفالوپاتی کشنده) و یا فلج ناگهانی دست و پا بشود. کودکان ممکن است با خاک آلوده به سرب و یا بلع مواد دارای سرب مانند رنگ ها دچار مسمومیت با سرب شوند.

مسمومیت مزمن با سرب در کودکان

مهمترین راه آلودگی کودکان به سرب در بچه های تازه راه افتاده بصورت چهاردست و پا سرب موجود در خاک و در بچه های بزرگتر آلودگی با رنگ های نقاشی حاوی سرب یا رنگ دیوار می باشد. افزایش سرب خون  در اطفال می تواند منجر به اختلال حافظه، افت تحصیلی، اختلالات رفتاری، اختلالات غددی و ناباروری در آینده بشود. مسمومیت با سرب به وی‍ژه در بچه های زیر ۶ سال به دلیل خطر آسیب مغزی و کاهش قوای عقلی و اختلالات رشد فیزیکی مهم می باشد. رنگ های با پایه سرب و غبار و گرد وخاک آلوده به سرب شایعترین منابع مسمومیت با سرب در کودکان محسوب می گردند. سایر منابع منجر به مسمومیت با سرب شامل آب و هوای آلوده می باشد. تاخیر در رشد جسمی، اختلال در یادگیری، تحریک پذیری و بیش فعالی، اختلال خلقی، کاهش اشتها، دردشکمی و استفراغ و یبوست ، کاهش شنوایی، آنمی و خستگی از جمله علایم مهم مسومیت سرب در کودکان محسوب می شوند. درهر کودک به اختلال ذهنی و یادگیری و افت تحصیلی بایستی به فکر مسمومیت با سرب بود. مسمومیت مزمن باسرب می تواند عوارض غیرقابل برگشت در کلیه و مغز ایجاد نماید و حتی منجر به مرگ شود. سن پایین، کشورهای صنعتی و زندگی در خانه های قدیمی فاکتورهای خطر محسوب می شوند. متاسفانه اثرات تخریبی سرب در کودکان در مقادیر خونی کمتری نسبت به بالغین رخ می دهد و درمان با شلاتورها نیز نمی تواند منجر به بهبودی این عوارض بشود. مسمومیت با سرب در کودکان می تواند هر ارگانی را درگیر نماید و منجر به علایم و عوارض تاخیری بشود. سرب مهمترین سم محیطی است که کودکان جوامع در حال پیشرفت و مدرن را درگیر می کند و می تواند منجر به اثرات مخرب در توسعه مغزی کودکان بشود.

مسمومیت مزمن با سرب در بالغین

منجر به بروز عوارض مهمی مانند کم خونی، احساس خستگی، تحریک پذیری، سردرد، درد های شکمی کولیکی مزمن و ناتوان کننده، نوروپاتی محیطی، اختلال حافظه و کاهش عملکرد کاری فرد در محیط شغلی و حتی ناباروری می گردد و تشخیص و درمان در این افراد از اهمیت وی‍ژه ای برخوردار می باشد. علایم مهم و شایع مسمومیت مزمن با سرب در بالغین شامل درد شکمی، درد عضلانی و مفصل، حمله نقرس، یبوست، کاهش فعالیت های ذهنی، اختلالات خلقی، سردرد، کاهش حافظه، گزگز انگشتان، کاهش میل جنسی و اختلال در باروری. اختلالات خواب و خستگی و ضعف عضلانی می باشند. مهمترین و خطرناک ترین اثرات سرب آسیب مغزی تاخیری و غیرقابل برگشت بصورت اختلالات یادگیری، برگشت توسعه فعالیت های مغزی، تشنج، کوما و مرگ می باشد.

مسمومیت مزمن با سرب در کارگران کارخانه های تولید رنگ، پلاستیک سازی، کوزه گری و سفال گری، نقاشی، باطری سازی، اسلحه و گلوله سازی، اسباب بازی سازی و مواد آرایشی سنتی مانند سرمه، رادیاتور سازی و یا تعمیر رادیاتور و صنایع چاپ، شیشه سازی و مصرف کننده گان ماده مخدر تریاک دیده می شود.
سرب به مدت ۳۰ روز در گلبول های قرمز خون و ۳۰ سال در استخوان باقی می ماند و در دوران یائسگی، بارداری و شیردهی از بافت ها آزاده شده و به خون وارد می شود.

کاربردهای اولیه سرب

استفاده در سازه‌های ساختمانی، رنگدانه‌های مورد استفاده در لعاب سرامیک، لوله‌های انتقال آب، در وسایل تزیینی کاخ‌ها، سقف‌ها و پنجره‌های ساختمان‌های قدیمی، ساچمه و گلوله.

موارد استفاده معمولی سرب

خطر  آلودگی سرب در کارگران شاغل در تولید باتری‌های اسیدی، در اجزای الکترونیکی، روکش کابل، مهمات، در برخی شیشه‌ ها، سرامیک، تجهیزات و چاشنی‌های انفجاری در آتشباری معادن، آلیاژها، اتصالات و مواد پرکننده دندان، در بام‌ها به‌عنوان درزگیر برای محافظت اتصالات در برابر باران و لوله‌های آب آشامیدنی، معدن کاری، کابل‌سازی، باتری‌سازی، مونتاژ خودرو، شیشه‌سازی، سفالگری و تعمیرکاری خودرو وجود دارد.
  • راه های آلودگی انسان:
مواجهه محیطی و شغلی: استنشاق بخار سرب در صنایع،  مواجه با منابع عجیب مانند داروهای محلی، بلع جسم خارجی از جنس سرب و باقی ماندن گلوله در بدن، مصرف تریاک آلوده به سرب، آلودگی آب های زیر زمینی به نیترات و کلراید سرب، آب آشامیدنی عبوری از لوله های آب سربی قدیمی، گیاهان آبزی از منابع آلودگی سرب محسوب می شوند.  سرمه و رنگ مو و رژ لب ها نیز ممکن است به سرب آلوده باشند.
تقریبا ۳۰ تا ۵۰ درصد از سرب تنفس شده در ریه باقی می‌ماند. روزانه به‌طور متوسط ۸ میکروگرم سرب به‌وسیله استنشاق هوا و ۲۰ میکروگرم توسط غذا وارد بدن می‌شود و افراد معتاد به سیگار نیز حدود ۲۰ تا ۳۰ میکروگرم سرب از طریق مصرف دخانیات دریافت می‌کنند. حدود ۷ درصد از سربی که توسط مواد غذایی وارد بدن می‌شود از طریق گوشت است.
  • علائم مسمومیت مزمن با سرب در کودکان
 کاهش وزن، ضعف، کم‌خونی، سردرد، خوابیدن بیش از حد، درد یا چنگ زدن شکم، اختلال در مهارت‌های حرکتی و تعادل تحریک‌پذیری و ضعف دید. همچنین در کودکان تغییرات در رفتار و برخورد اجتماعی نیز می‌تواند از علائم اولیه مسمومیت به ‌شمار رود. عوارض مربوط به جنین خصوصا در زمان رشد و توسعه سیستم عصبی جنین بسیار با اهمیت است.

سبزیجات و سیفی جات و غذاهای آلوده به سرب و در کشور ما تریاک آلوده به سرب منابع دیگر مسمومیت با سرب محسوب می گردند. سوء تغذیه منجر به افزایش جذب گوارشی سرب و افزایش سطح خونی سرب می شود بنابر این در کودکان بد تغذیه و malnutrition احتمال مسمومیت با سرب بیشتر می شود. منبع دیگر سرب آب آلوده به سرب است در مناطقی که خاک دارای سرب بالاست.

با توجه به خطرات جدی مسمومیت حاد با سرب در کودکان از جمله آنسفالوپاتی و مرگ و خطرات مسمومیت مزمن سرب در کودکان از جمله بروز عقب ماندگی ذهنی، افت تحصیلی، اختلالات رفتاری، نازایی و ناباروری در آینده و بزرگسالی و خطرات مسمومیت مزمن با سرب در زنان باردار که می تواند منجر به آسیب به مادر و جنین و بروز سقط جنین، زایمان زودرس و مرگ دوران نوزادی بشود.
  • تشخیص
مسمومیت با سرب را میتوان با انجام یک آزمایش خون ساده تشخیص داد. معمولا اسکرینینگ در ۱۲ ماهگی شروع می شود. البته زمان آن بستگی به هر منطقه جغرافیایی و میزان شیوع مسمومیت با سرب در منطقه به ویژه بستگی به میزان سرب موجود در خاک منطقه متفاوت است.
  • پیشگیری
متاسفانه در کشور برنامه جامع و تدوین شده ای برای شناسایی مسمومیت حاد سربی تنظیم نشده است ولی اقدامات زیر می تواند کمک کننده باشد.
  1. بازآموزی آشنایی با علایم مسمومیت با سرب
  2. تدوین برنامه پیشگیری
  3. تدوین برنامه غربالگری کودکان با سطح خونی سرب بالا
  4. آموزش همگانی برای آشنایی با علل مسمومیت با سرب و علایم شایع بالینی
  5. تدوین برنامه جامع تشخیص و درمان موارد ابتلاء به سرب در کشور
  6. استفاده از وسایل حفاظت فردی در کارگران معادن
  7. بازیافت مناسب باطری های قدیمی و مستهلک
تغذیه مناسب در کودکان:  مصرف غذاهای سرشار از کلسیم، آهن، فسفر و روی (مانند شیر، عسل و ارده و گردو) می‌تواند میزان جذب سرب را در بدن کودکان کاهش دهد. رژیم غذایی فاقد پروتئین و کمبود ویتامین C موجب افزایش میزان جذب سرب می‌شود.
 
  • پیشنهادات
  1. تاسیس و راه اندازی کلینیک های تشخیص و درمان سرب در کشور با همکاری سم شناسان پزشکی (مدیکال توکسیکولوژیست)
  2. راه اندازی و فعال سازی سیستم ثبت موارد مسمومیت با سرب در کشور
  3. آموزش عمومی در خصوص علایم مسمومیت با  سرب
  4. آموزش جامعه پزشکی در زمینه تشخیص و درمان مسمومیت با سرب
سایر مطالب این بخش | نسخه قابل چاپ | ارسال به دوستان |


CAPTCHA
دفعات مشاهده: 7304 بار   |   دفعات چاپ: 240 بار   |   دفعات ارسال به دیگران: 0 بار   |   0 نظر

تهران، بزرگراه همت جنب برج میلاد، دانشگاه علوم پزشکی ایران

پست الکترونیکی: PR@iums.ac.ir

مرکز تلفن دانشگاه : ۸۶۷۰۱-۰۲۱

کد پستی: ۱۴۴۹۶۱۴۵۳۵
صندوق پستی: ۱۴۶۶۵-۳۵۴